سعد السعود (کتاب)

سَعْدُ السُّعود کتابی به زبان عربی در علوم قرآنی نوشته سید علی بن طاووس حلی، (متوفای ۶۶۴ق). کتاب در موضوع چگونگی جمع‌آوری قرآن و تفسیر برخی از آیات و مشکلات قرآن به نقل از تفاسیر مختلف و جرح و تعدیل اقوال بزرگان پیرامون آیات قرآن کریم است. این اثر در اصل، فهرست کتاب‌های کتابخانه سید بن طاووس است که تنها بخش قرآن و تفاسیر آن در دست بوده و باقی آن از بین رفته است.

درباره مؤلف

سید رضی الدین، علی بن موسی بن جعفر بن طاووس مشهور به سید بن طاووس، از نوادگان امام حسن مجتبی(ع) و امام سجاد(ع) از بزرگترین عالمان شیعه و نویسنده کتاب‌هایی همچون المهمات و التتمات، کشف المحجة لثمرة المهجة، مصباح الزائر و جناح المسافر، الملهوف علی قتلی الطفوف، لهوف و مهج الدعوات و منهج العبادات. وی استاد بزرگانی همچون علامه حلی و پدر او (شیخ یوسف سدیدالدین) است. او به سبب سجایای اخلاقی بسیار، تقوا و مراقبه فراوان، حالات عرفانی و کراماتش به جمال العارفین معروف و مشهور است.

انگیزه تألیف

سید بن طاووس این کتاب را بعد از کتاب «الإبانة فی معرفة أسماء کتب الخزانة» تألیف نموده که فقط حاوی اسماء کتب بوده و راهی برای دسترسی به مطالب کتاب نداشته است. مؤلف، تصمیم داشته تمام کتابهای خود را اینچنین فهرست نماید و قسمتهایی از آنها را نقل کند؛ به همین جهت «سعد السعود» را جلد اول قرار داده و در آن کتب آسمانی و علوم قرآنی را آورده؛ اما جلدهای بعد به دست ما نرسیده و شاید مؤلف جلدهای بعد را ننوشته باشد.

مؤلف در جایی دیگر از مقدمه می‌نویسد که این کتاب را برای پسرانم وقف نمودم و در آن، فهرست اسامی تمام کتاب‌های کتابخانه‌ام را آوردم و پس از ذکر نام هر کتاب، قسمتی از بهترین مطالب آن کتاب را ضمیمه نمودم.

ابواب کتاب

این کتاب دارای دو باب است و در هر باب فصل‌های متعدد وجود دارد. در هر فصل، مطلبی را از یکی از کتب کتابخانه خویش با ذکر خصوصیات نسخه و جلد و صفحه مورد نظر آورده است. در ذیل فصول مختلف نیز، بیانهایی پیرامون مطالب ذکر شده و در تأیید یا رد آنها از خود آورده است. همچنین در بسیاری موارد، قول گذشتگان را مورد مناقشه قرار داده و با استدلال، نظریه خود را اثبات می‌کند.

• باب اول: این باب اختصاص دارد به انبیاء الهی و اخبار آنها و کتب آسمانی که از حضرت آدم و حوا شروع نموده و به حضرت عیسی(ع) ختم کرده است. در این بخش، شرحی مختصر از زندگی انبیاء(ع) نیز آمده است.
• باب دوم: در این باب، هر فصل شامل ذکر قسمتی از یک کتاب تفسیری است که نزد سید موجود بوده است؛ به این صورت که ابتدا آیه مورد نظر ذکر شده، سپس تفسیر آن را در ذیل آیه آورده است.

ویژگی‌های کتاب

• کیفیت جمع آوری قرآن و تفسیر برخی از آیات و مشکلات قرآن به نقل از تفاسیر مختلف و جرح و تعدیل اقوال بزرگان پیرامون آیات قرآن کریم یکی از ویژگی هاست.
• این کتاب فهرستی موضوعی توصیفی و کاملا ابتکاری است که قبل از آن سابقه نداشته است. کتاب شامل دو باب است، که باب نخست مشتمل بر معرفی نسخه‌هایی از قرآن کریم بوده و ۱۵ فصل به آن اختصاص یافته و سپس به دیگر کتب آسمانی مانند: صحائف ادریس در ۱۴ فصل، تورات ۱۸ فصل، زبور ۱۴ فصل و اناجیل اربعه ۱۷ فصل پرداخته است. باب دوم که بسیار طولانی است، مربوط به تألیفات و کتاب‌های قرآنی و تفسیرهای قرآن است.
• ابن طاووس در ذیل هر عنوان، به گلچین مطالب مهم کتاب‌ها پرداخته است و در بسیاری از موارد نقدهای محققانه بر آن نگاشته است.
• مؤلف در قسمت دوم کتاب بیش از ۱۰۰ کتاب نام برده که از حدود ۴۰ تألیف که وی نقل کرده، اثری نیست و این کتاب تنها میراث‌دار محتوای آن چهل کتاب است.

پانویس

منابع

• ابن طاووس، علی بن موسی، سعد السعود، قم، رضی، ۱۳۶۳ ش.
• مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی، مجله: بینات، تابستان ۱۳۷۶ - شماره ۱۴.

پیوندبه بیرون